Zapewne każdy z nas słyszał kiedyś zdania „po co komu psycholog?” albo „kiedyś wystarczyło mieć przyjaciela”. Takie wypowiedzi są stygmatyzujące dla osób, które korzystają z pomocy psychologicznej. Oczywiście, wsparcie ze strony osób w naszym otoczeniu jest bardzo ważne i może wspomagać proces zdrowienia, jednak zdarzają się sytuacje, kiedy to za mało, dlatego nie można negować potrzeby profesjonalnego wsparcia. Dla części osób wsparcie bliskich będzie wystarczające, natomiast w wielu sytuacjach potrzebny jest również kontakt ze specjalistą.
Czym się różni pomoc profesjonalna od wsparcia bliskich?
Wsparcie społeczne stanowi podstawę niemal każdego procesu pomagania. Tym, co różni od siebie poszczególne formy pomocy, są kompetencje osoby udzielającej wsparcia oraz role poszczególnych uczestników kontaktu. Jednym z rodzajów takiego wsparcia jest pomoc nieprofesjonalna, udzielana przez rodzinę, znajomych czy w miejscu pracy. Dla niektórych osób znaczące będą relacje sąsiedzkie lub kontakty z większą społecznością, jak stowarzyszenia, grupy rówieśnicze czy wspólnoty religijne. Wsparcie społeczne najczęściej opiera się na istniejących między ludźmi relacjach. Nie ma w nim konkretnych zasad i zwykle jest udzielane spontanicznie. Podobieństwo doświadczeń między ludźmi w takiej relacji ułatwia komunikację oraz wspomaga w przezwyciężaniu trudności. W niektórych sytuacjach już sama troska i chęć drugiej osoby, by udzielić wsparcia, potrafi dać nadzieję i poprawić samopoczucie. Doświadczenie akceptacji oraz możliwość bycia wysłuchanym sprawiają, że łatwiej jest radzić sobie z problemami. Ograniczeniem wsparcia społecznego jest brak obiektywizmu względem bliskiej osoby, jak również często niedostateczna wiedza i kompetencje w zakresie pomagania. Specyficzną formą pomocy nieprofesjonalnej są różnego rodzaju grupy samopomocowe, jak np. środowisko Anonimowych Alkoholików lub grupy wsparcia dla osób zmagających się z przewlekłymi chorobami.
Drugi rodzaj wsparcia społecznego to pomoc profesjonalna, której udzielają osoby posiadające specjalistyczne wykształcenie, wiedzę w zakresie metod pomagania, praktyczne przygotowanie oraz odpowiednie kompetencje, jak np. psycholog. W tym przypadku relacja ma bardziej określoną strukturę i opiera się na konkretnych założeniach. Spotkania z osobą udzielającą pomocy mają ustalone ramy czasowe, metody i cele, a między uczestnikami takiego kontaktu nie ma żadnych osobistych zależności, co pozwala na większy obiektywizm osoby pomagającej. Wszystkie te kwestie reguluje kontrakt między profesjonalistą a wspomaganym. W pomocy psychologicznej czynnikiem warunkującym skuteczność wsparcia jest przede wszystkim relacja pomocowa powstająca między psychologiem a klientem, dopiero później znaczenie ma motywacja czy stosowane metody. Wśród działań profesjonalnych można wyróżnić psychoedukację, psychoprofilaktykę i promocję zdrowia, psychologiczną rehabilitację osób niepełnosprawnych, poradę psychologiczną, interwencję kryzysową, a także psychoterapię.
Jaką formę pomocy psychologicznej wybrać?
To pytanie, które zadaje sobie wiele osób. Do wyboru mamy różne metody w zależności od oczekiwań i przejawianych trudności.
Psychoedukacja – jest skierowana przede wszystkim do osób zdrowych; jej celem jest pogłębianie wiedzy dotyczącej ludzkiej psychiki oraz rozwijanie własnych kompetencji. Może przyjmować różne formy, od artykułów i filmów, po szkolenia oraz treningi różnych kompetencji.
Psychoprofilaktyka i promocja zdrowia – działania psychologów mające na celu zapobieganie problemom psychicznym poprzez działania edukacyjne, promowanie dobrych nawyków czy działalność konsultacyjna. W dużej mierze związana jest z psychoedukacją.
Poradnictwo psychologiczne – stanowi metodę pracy z osobami zdrowymi, doświadczającymi w swoim życiu przejściowych trudności. W przeciwieństwie do psychoterapii ma charakter krótkoterminowy. Skupia się na rozwoju zasobów psychicznych oraz lepszym przystosowaniu do zmian życiowych. Poza poradnictwem indywidualnym można wyróżnić również poradnictwo małżeńskie oraz grupowe.
Interwencja kryzysowa – krótkoterminowa forma pomocy osobom, które doświadczyły nagłego kryzysu, jak np. śmierć bliskiej osoby, wypadek, utrata pracy, choroba itp. Interwencja powinna zostać podjęta jak najszybciej po wystąpieniu zdarzenia wywołującego kryzys i trwa do około 5 tygodni po zdarzeniu. Jej celem jest wypracowanie mechanizmów radzenia sobie z zaistniałą sytuacją oraz potencjalnymi trudnościami w przyszłości, a także poprawa stanu osoby w kryzysie. Profesjonalista podczas interwencji jest bardziej dyrektywny niż w przypadku innych form pomocy psychologicznej. Podczas spotkań istotna jest nauka redukowania napięcia, odnajdywanie własnych zasobów, które mogą pomóc w rozwiązaniu problemu oraz próba wykorzystania kryzysu jako możliwości rozwoju.
Psychoterapia – to oparta na wiedzy psychologicznej i umiejętnościach psychoterapeuty metoda leczenia zaburzeń psychicznych oraz rozwiązywania różnego rodzaju trudności życiowych. Wykorzystuje naukowo potwierdzone metody kliniczne oraz relację między terapeutą a pacjentem w celu wprowadzania zmian w funkcjonowaniu emocjonalnym, poznawczym, społecznym oraz behawioralnym. Ponadto wspomaga rozwój osobowości, prowadzi również do zmiany negatywnych wzorców zachowania i poprawy jakości życia pacjenta. W zależności od przyjętej koncepcji teoretycznej i leżącego u jej podłoża rozumienia zdrowia i choroby, można wyodrębnić różne systemy psychoterapeutyczne. Najpopularniejsze z nich to: psychoterapia psychodynamiczna, poznawczo-behawioralna, humanistyczno – egzystencjalna oraz systemowa. Każdy z nich w nieco inny sposób postrzega człowieka i jego trudności, a co za tym idzie, wykorzystuje inne techniki rozwiązywania problemów. Poza psychoterapią indywidualną wyróżnia się również psychoterapię par, rodzinną oraz grupową. Ta ostatnia okazuje się dla wielu osób bardzo skuteczna ze względu na to, że poza oddziaływaniami terapeutycznymi stosowanymi przez profesjonalistę, duże znaczenie mają także interakcje między uczestnikami spotkań. Taka forma łączy w sobie pozytywne aspekty grup samopomocowych, jak wymiana doświadczeń i wzajemna motywacja, z możliwościami, które daje pomoc profesjonalna.
Psychologiczna rehabilitacja osób niepełnosprawnych – są to złożone oddziaływania psychologa, które mają na celu wspomaganie funkcjonowania osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Istotne jest tutaj przełamywanie psychologicznych barier osoby z niepełnosprawnością, nauka i rozwijanie umiejętności pomocnych w codziennym życiu, jak również lepsze przystosowanie do otoczenia. Metody pracy są dostosowane do specyficznych trudności danego człowieka.
Istnieje wiele różnych możliwości uzyskania pomocy, zarówno profesjonalnej, jak i nieprofesjonalnej. Każda z nich może być skuteczna, jeśli zostanie właściwie dobrana do potrzeb osoby poszukującej wsparcia.
Warto zastanowić się, jaka forma pomocy może w największym stopniu spełniać nasze oczekiwania. A jeśli wśród naszych bliskich znajduje się ktoś, kto korzysta z usług specjalisty, z pewnością przyda mu się okazanie życzliwości i wsparcia.