Samoocena, czyli inaczej poczucie własnej wartości, to całościowa ocena własnego Ja, na którą składają się m.in. szacunek do siebie, samoakceptacja oraz przekonanie o własnej skuteczności. Poczucie własnej wartości zmienia się na przestrzeni życia, dlatego można, a przede wszystkim warto nad nim pracować. Wysoka samoocena oraz idące za nią pozytywne spojrzenie na siebie pomagają odnieść sukces, a przede wszystkim mogą być kluczem do szczęścia w sferze nie tylko zawodowej, ale też prywatnej.
Dzieciństwo – fundamentalny czas kształtowania samooceny
Dzieciństwo to ważny czas kształtowania samooceny, a ważną rolę w tym procesie odgrywają rodzice. Wtedy kształtują się późniejsze schematy naszych zachowań, reakcji i lęków. Dziecko, które dorasta w poczuciu bezwarunkowej miłości i akceptacji, ma większe szanse na to, aby w przyszłości być pewnym siebie dorosłym. Ważnymi czynnikami budującymi poczucie własnej wartości są autonomia oraz definiowanie tego, co wolno, a czego nie wolno. Dzięki temu dziecko ma szanse odpowiednio eksplorować otaczającą rzeczywistość, a także świadomie podejmować decyzje. W taki sposób buduje się w nim poczucie dumy i własnej skuteczności, które są fundamentem wysokiej samooceny w dorosłości.
Wysoka a niska samoocena
Osoby o prawidłowej samoocenie charakteryzują się wytrwałością w realizacji zadań oraz nie zniechęcają się z powodu niepowodzeń. Odpowiada za to bardzo prosty mechanizm. Takie jednostki są bardziej wrażliwe na pozytywne niż negatywne informacje na swój temat, ponieważ przeważa u nich motyw umacniana Ja. Według badań przeprowadzonych w 53 krajach (Schmitt i Allik, 2005) wysoka samoocena koreluje negatywnie z neurotycznością, dzięki czemu osoby o wysokim poczuciu własnej wartości rzadziej przeżywają emocje takie jak lęk, strach czy złość, dlatego chętniej stawiają sobie ambitne, trudne do realizacji cele, przy czym wierzą w możliwość ich urzeczywistnienia. Z drugiej strony brak strachu przed niepowodzeniem, lub pozytywne nastawienie nie są jedynymi predykatorami, które pomagają w realizacji ambitnych zadań. Pomimo najszczerszych chęci można przecenić swoje możliwości i zmierzyć się z widmem porażki – jednak dla osób z wysoką samooceną porażka jest cenną lekcją na przyszłość, a nie elementem, który w negatywny sposób wpływa na ich poczucie własnej wartości. Natomiast osoby o niskiej samoocenie są mniej pewne siebie oraz niechętnie podejmują jakiekolwiek czynności, które niosą ze sobą ryzyko niepowodzenia. Preferują one bezpieczne, a przede wszystkim znane im środowisko działania, które nie wiąże się z jakimikolwiek zmianami. Osoby o niskiej samoocenie szczególną uwagę przykładają do negatywnych komunikatów na swój temat, uważając je za jedyne słuszne i prawdziwe. Kiedy odnoszą sukces, tłumaczą jego powodzenie czynnikami zewnętrznymi, nie biorąc pod uwagę swoich zasobów – talentów, umiejętności oraz cech osobowości, które pomogły im w realizacji danego celu. Można więc wysnuć wniosek, że osoby o niskim poczuciu własnej wartości często odczuwają lęk i stres, które uniemożliwiają stawianie czoła ambitnym, ryzykownym zadaniom oraz prowadzą do rezygnacji z aktywności, które mogłyby być źródłem sukcesu i jednocześnie motorem samorozwoju.
Jak pracować nad stabilnym poczuciem własnej wartości?
Osoby o niskiej samoocenie generalizują swoje niepowodzenia. Gdy stają w obliczu zagrażającej im sytuacji, np. nie zdają ważnego egzaminu, zaczynają podważać nie tylko poziom swojej wiedzy, ale również inteligencję czy odporność na stres. Osoba, którą cechuje wysokie poczucie własnej wartości, wyciągnie wnioski z danej sytuacji oraz pomyśli nad tym, co mogłaby zrobić w przyszłości, aby ponownie nie popełnić tego samego błędu – w tym przypadku poświęci więcej czasu na naukę. Taki sposób radzenia sobie z problemami pomaga ruszyć z miejsca oraz otrząsnąć się po niepowodzeniu. Motywuje, aby bierność przekuć w działania niosące poprawę. Ważnym krokiem, który pomaga podnieść poziom samooceny, jest poszerzenie wiedzy na własny temat, czyli wyodrębnienie swoich mocnych, ale również słabych stron. Dzięki temu wiemy, którym zadaniom możemy sprostać, a które nie są w zasięgu naszych możliwości ze względu na ograniczone zasoby osobiste. W odbudowaniu wiary w siebie pomaga psychoterapia, podczas której pracuje się nad wczesnymi wzorcami i przekonaniami na temat swojej osoby oraz życiowych sytuacji. Jest ona szansą na przepracowanie starych, niszczących schematów i wypracowanie nowej, adekwatnej i korzystnej dla naszego życia samooceny.